Obywatelski, czyli jaki?

Edukacyjny plac zabaw, pole do gry w mini golfa, psi park, a może miejskie centrum nauki? Czego potrzebują mieszkańcy śródmieścia? Czego brakuje na Osiedlu Piastów? Co chcieliby w Lubaniu zobaczyć seniorzy, a o czym marzy młodzież? W realizacji potrzeb lokalnej społeczności pomoże budżet obywatelski.

Pierwszy budżet obywatelski (partycypacyjny) stworzony został w brazylijskim mieście Porto Alegre w 1989 roku. Do Polski idea zawitała w na początku XXI wieku, a pierwszym miastem, w którym uruchomiono taki mechanizm w 2011 roku, był Sopot.

Dzięki budżetowi obywatelskiemu członkowie lokalnej społeczności mogą zdecydować, na co zostanie przeznaczona określona część budżetu miasta, gminy czy województwa. Daje to poczucie sprawczości i odpowiedzialności za swoją Małą Ojczyznę. Pozwala określać priorytety, efektywniej zaspokajać potrzeby mieszkańców, a także zbierać pomysły na kolejne inwestycje. Bo jeśli jakiegoś super konceptu nie da się zrealizować z budżetu obywatelskiego, to może udźwignie go przyszłoroczny budżet miasta lub uda się go wpisać w projekt współfinansowany zewnętrznie?

Co odróżnia budżet obywatelski od innych inicjatyw?

• Dialog między mieszkańcami w celu wypracowania propozycji projektów do realizacji.
• Z góry określone ograniczone środki finansowe.
• W odróżnieniu od konsultacji społecznych projekty wybrane przez mieszkańców są realizowane.
• Mieszkańcy dostają informację zwrotną nt. propozycji wybranych do realizacji, jak i tych odrzuconych.
• Nie jest akcją jednorazową – zwykle jest realizowany co roku.

„Myślę, że we współczesnym państwie nie ma możliwości, aby organy samorządowe były w stanie działać efektywnie bez zaangażowania mieszkańców na poziomie lokalnym czy regionalnym. Liczba potrzeb, które wymagają zaspokojenia, jest tak ogromna, że trudno obejść się bez chociaż minimalnego uczestnictwa członków wspólnoty - innego niż tylko partycypacja polityczna w wyborach. Myślenie „oni zrobią to za nas, bo ich wybraliśmy wydaje mi się nieco chybione”, podkreślił Adrian Misiejko z Zakładu Prawa Administracyjnego i Nauki o Administracji WPiA Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, autor książki Budżet obywatelski w praktyce samorządów.

Miasta na prawach powiatu mają obowiązek stworzenia budżetu obywatelskiego w wysokości co najmniej 0,5% swoich wydatków. Pozostałe samorządy mają tu wolną rękę.

Wpływ na wydatkowanie części budżetu oddają w ręce mieszkańców nie tylko miasta, ale i sołectwa, gminy wiejskie, powiaty, samorządy wojewódzkie. Budżet obywatelski województwa dolnośląskiego – po czteroletniej przerwie – powrócił w 2024 roku, a do grona miast z budżetem obywatelskim dołączy wkrótce i Lubań.

Warto podkreślić, że jednostki samorządy terytorialne nie są jedynymi „operatorami” budżetów partycypacyjnych. Świetnym narzędziem aktywizacji społecznej dzieci i młodzieży są np. szkolne budżety obywatelskie.

Lubanianie, szykujcie pomysły!

red.